Киберлудомания: алкоголизм ва гиёҳвандликка тенг хасталик

/
Ҳеч эътибор берганмисиз: ота-онасининг тиззасига ўтириб олиб, улар қўлидаги телефондан кўз узмаётган кичкинтойнинг ҳолати қандай бўлади? Топдингиз, атрофдан шовқин эшитилса ёки кимдир уни чақирса ҳам эътибор бермайди, жажжи кўзчалари мониторга тикилган кўйи қизиқиш билан кузатаверади. Бора-бора йиғининг давоси ҳам, хархашанинг боиси ҳам шу биргина “синоат ойнаси” — телефон бўлиб қолади.
Болалар табиатан ўйин ўйнашни яхши кўрадилар, интернетга келганда ҳам бу жараён истисно эмас, албатта. Мазкур тизимдаги қатор қулайликлар — уйдан чиқмай ўйин ўйнаш, янгича услубларни қўллаш, виртуал қаҳрамон образига кириш имкониятлари болани ўзига тез ва осон жалб этади. Интернетда бундай ўйинларнинг сон-саноқсизлиги ҳамда турли йўналиш ва ҳар хил ёшга мўлжаллангани уларнинг бу оламдаги фаоллигини янада ошириш учун хизмат қилади. Ҳаттоки, ўйинларга қарам бўлиб, “киберлудоман” номига “сазовор” бўлаётганлар ҳақида дунё ОАВларида тез-тез гапирилмоқда. Бундан анча йиллар илгари балиқ овлашга қарамлик, алкоголга қарамлик каби тушунчалар бор эди-ю, лекин интернет ва ўйинларга қарамлик — “киберлудомания”, шубҳасиз, сўнгги йилларда авж олди. Ҳайрон бўлишга шошилманг. Чиндан мазкур атама бугун расман дунё тиббиётига киритилди. Бу хасталик компьютер ўйинларига муккасидан кетган инсонларга нисбатан қўлланилиб, “киберлудоманлар” доимо ваҳима ва ташвиш гирдобида яшашади. Уларда ўйинларга нисбатан кучли психологик қарамлик юзага келади. Мутахассисларнинг таъкидлашича, ўзининг салбий ижтимоий оқибатларига кўра, киберлудомания бемалол алкоголизм ва гиёҳвандликка тенглаша олар экан. Интернет ўйинлари таъсирида ўзи ва яқинлари ҳаётига зомин бўлаётганлар ҳақидаги фактларнинг кўплиги эса барчани ўринли ташвишга солади. Улардан баъзиларини келтиришни жоиз топдик:
Краснодарда 15 ёшли Ярослав В. ўз отасининг қотилига айланди. Сабаб эса отанинг дарсларга бормай қўйган ўғлидан компьютер клавиатурасини яшириш орқали унга ўйнашни тақиқлагани бўлди. Ярослав ярим тунда ухлаб ётган отасининг бошига катта болға билан бир неча марта зарба беради. Ўғлининг ўша матоҳни топиб бериш, йўқса ўлиши мумкинлиги ҳақидаги талабидан қўрққан она клавиатурани боласига қайтариб, дарҳол полиция ва тез ёрдамга қўнғироқ қилади. Тез ёрдам етиб келганида ота аллақачон жон бериб бўлганди. Қўшниларининг айтишича, ота ўғли учун ҳеч нарсани аямаган. Ўсмир қилмиши учун қонун олдида жавоб бериб, саккиз йил муддатга озодликдан маҳрум қилинди.
Яна шунга ўхшаш воқеа Волгоградда содир бўлди. 16 ёшли Лёша компьютерни тузатиш учун пул бермаган онасини болта билан чопиб ташлади. Виртуал ўйинларда дийдаси қотган ўғил жасадни ҳовлининг бир бурчагига кўмиб қўйди. Ўгай отани эса онасининг қариндошлариникига кетганлиги ҳақидаги ёлғон билан авради. Бир неча кун ўтса ҳамки, аёлидан дарак бўлавермагач, хавотирга тушган эр полицияга хабар берди ва 12 кундан сўнг жасад топилди.
Кемеровода эса Саша исмли 14 ёшли бола компьютерда ўйин ўйнаётган вақтида уни чалғитгани учун 20 ёшли опасини ғишт парчаси билан уриб ўлдирди. Сашанинг ўқитувчилари у мактабда жуда яхши ўқигани, лекин кейинги олти ойда ўзлаштириши пасайганини билдиришган. Бутун кунини интернетда ўтказувчи, турли онлайн ўйинларга вақтини сарфловчи 17 ёшли йигит ўз отасини пичоқлаб қўйди. Хонасидан кунлаб чиқмай, ҳатто овқатини ҳам хонада ейишга одатланган ўғлидан дарғазаб ота компьютерни олиб қўймоқчи бўлди. Оқибат ўғлининг виртуал истаклари қурбонига айланди.
Булар биргина компьютерга муккасидан кетган, кибер макон уларнинг онгу шуурини забт этган бир неча ўсмирлар қилмишлари ҳақида эди, холос. Афсуски, бу тур қотилликларнинг ва қурбонларнинг сони тобора юқориламоқда. “Синий кит” (“Кўк кит”), “Исчезнуть на 24 часа” (“24 соатга йўқол”), “Беги или умри” (“Югурасан ёки ўласан”) каби бир қатор хавфли ўйинларнинг пайдо бўлиши эса дард устига чипқондек бўлди. Эндиликда бу тур ўйинларга қизиқиш билдираётганларнинг ўзи четдан нишонга олиниб, барчанинг наздида ўз жонларига қасд қилишмоқда. Юқорида номи тилга олинган ўйинлардаги ҳар бир детал, ҳар бир топшириқ шу қадар пухта ўйлаб топилганки, сизу бизга оддий туюлган рамзларнинг ортида кучли психологик ғоя ётганини осонликча англаш мушкул. Яъни ўйиндаги ҳеч бир нарса шунчаки танланмаган. Масалан, китлар ва капалаклар рамзи. Китлар ўзларини соҳилга уриб ҳалок бўлишса, капалакларнинг эса атиги бир кун умр кечириши инобатга олинган. Ёки “Кўк кит”да нега айнан 50 та топшириқ? Ундан кўп ҳам эмас, оз ҳам?! Бунинг ҳам сабаби бор. Стейси Крамернинг “Ўлимимгача 50 кун” китобидаги қаҳрамон шу вақт мобайнида яшашни исташи ёки ўлимга тайёрлиги ҳақида бир тўхтамга келади. Хуллас, мана шундай онгостига сингдириладиган ғоялар алалоқибат ўсмирни ўз жонига қасд қилишга ундайди.
Мутахассислар таъкидлашича, ҳар қандай компьютер ўйини қарамликни келтириб чиқариши мумкин. Одатда, киберлудоманияга чалинганлар компьютер ўйинини охирига етказмагунича тўхташни билмайди. Буни қарангки, ўйинларнинг аксарияти шундай тарзда дастурланганки, биттаси тугагач, автоматик тарзда иккинчисига ўтилади. Шу маънода “шутерлар” (“ўқ отувчи” маъносини англатади) типидаги ўйинлар фарзандлар учун жуда хавфли. Негаки, ўйин сюжетига кўра қаҳрамон ғалаба қозониш учун йўлида учраган барчани отиб ўлдириши талаб этилади. Табиийки, бу фарзандни тажовузкорликка, ваҳшийликка, психологик оғишларга олиб келади. Мана шундай ўйинлар сирасига “Doom”, “Quake”, “Unreal Tournament”, “Call of Duty”, “Medal of Honor”, “Tomb Raider”, “Max Payne”, “MDK”, “Grand Theft Auto” кабилар киради. Қизиғи, қонли “шутерлар” туркумига кирувчи компьютер ўйинлари ҳам бор. Бунда ўйин моҳиятига кўра кўплаб миқдордаги душманни ўлдириш талаб қилинади. “Serious Sam”, “Painkiller”, “Will Rock”, “Left 4 Dead” каби ўйинлар шулар сирасидан.
Киберлудомания ботқоғига ботганларнинг шифокор аралашувисиз зарарли одатидан воз кечиши қийин бўлади. Ҳатто, Европа иттифоқида, Амстердам яқинида бундай хасталарни даволашга ихтисослашган илк шифохона ҳам очилган. Даволаш концепцияси Голландиянинг компьютер қарамлиги олдини олиш бўйича тажрибага эга “Smith & Jones Addiction Consultants” компанияси томонидан ишлаб чиқилган. Компания директорининг айтишича, 13 ёшдан 30 ёшгача бўлган 20 нафар киберлудоманни даволашган.
Мижозларни ўрганиш шуни кўрсатганки, хасталик “Game Boy” ўйинидан бошланган. Яъни ота-оналар фарзандини телевидениедан бироз чалғитиш учун мазкур ўйинга жалб қилишган. Бора-бора уларда компьютер ўйинларига қарамлик мураккаб формага ўтган.
Айнан шундай ўйинлар сабабли Америка мактабларида бугун тез-тез фожиали ҳодисалар содир бўлмоқда. Синфдошига қарата ўқ узаётган ўсмирдан бунинг сабаблари сўралганда, компьютердаги қонли ўйинлар таъсирига тушиб қолганини айтгани ҳам бизни янада ҳушёр бўлишга ундайди.
Ўйиндаги каби реал ҳаётда доим ҳам “Game over”дан кейин барини янгидан бошлаб бўлмайди. Бир берилган умр эса такрор берилмайди. Бу учун эса интернетни ёшларнинг кушандаси эмас, балки янги билимлар, олис манзиллар билан боғловчи кўприк вазифасига қайтаришимиз керак. Зеро, ўғил-қизларимизга интернетдан фойдаланиш маданиятини ўргатишимиз, бу борада ишни тўғри ташкил этиш учун интернет тизимидан самарали ва оқилона фойдаланишимиз, уни ўзимизнинг маълумотлар билан тўлдиришимиз лозим.
Гўзал МАЛИКОВА,
журналист

Бошка Маълумотлар

01 янв 1970
Жамият ривожига, мамлакат тараққиётига жиддий тўсиқ бўлиб, соҳалар юксалишига бевосита таҳдид туғдирадиган асосий иллат – коррупциядир. ...
01 янв 1970
учта олийгоҳнинг 72 ёшли абитуриенти Тоштемир отанинг орзуси
01 янв 1970
Обод ва озод юртда яшаш, мустақил Ватан истиқлоли йўлида хизмат қилишдан улуғроқ саодат йўқ. ...
01 янв 1970
Бугун ижтимоий тармоқларда бир хил рекламага дуч келасиз: “Ёшлар, фалон давлатга бориб, имтиҳонсиз ўқишга киринг...” ...