Ўйиндан ўлимгача ёхуд виртуал қизиқиш ортидаги аччиқ кўз ёшлар

/
Бугун кўпчилигимизни ташвишга солган, ҳатто баъзилар томонидан “оммавий васваса” дея баҳо берилган “ўлим гуруҳлари” чиндан ёлғон ёки шунчаки эл орасида тарқалган миш-миш эканлигига нақадар ишонгимиз келади. Атрофимизда, қўшни ҳудудларда содир бўлаётган ақл бовар қилмас ўлимлару ҳали вояга етиб улгурмаган ўсмирларнинг ўз жонига қасд қилишлари ёшу қари — барчани бирдек эсанкиратиб қўйди. Афсуски, ўтган йил ичида дунёнинг турли бурчакларида 720 нафарга яқин болалар ўлимга чорловчи гуруҳлар, ғоялар қурбонига айланишди.
Компьютерга қарамлик анчадан бери бор эди. Аммо қиёфасини ҳам кўрсатмай, пана-пастқамда яшириниб олиб, виртуал макон орқали ёшларнинг онгини заҳарлаб, уларни аёвсиз нишонга олаётган манфур кимсаларни ким, деб аташ мумкин?! Ўзини совуқ “ўлим гуруҳлари” деб атаган ва исталган ҳудуддаги ўсмир ҳаётига дахл қилаётган бу кимсаларга нима керак ўзи? Бугун биз каби бутун дунё жамоатчилигини ташвишга солаётган бу саволларга ҳали бирор аниқ жавоб йўқ, афсуски. Фақатгина уларнинг ёвуз топшириқларию жаннатни ваъда қилаётган алдовларигина бизга аён.
Нафақат ўзини, балки яқинларини ҳам ўлдиришга мажбурлаётган бу ўйинларнинг номи ҳам турли-туман. Кейинги вақтларда кўплаб мунозараларга сабаб бўлаётган “Кўк кит”, “Китлар денгизи”, “Тинч уй”, “F57”, “WinX”, “Югурасан ёки ўласан” каби ўйинлар номини эшитмаган қулоқ қолмади, назаримизда.
...Қирғизистон пойтахтидаги “Восток-5” микрорайонида яшовчи саккизинчи синф ўқувчиси ўзини бешинчи қаватдан ташлаган. Гувоҳларнинг сўзларига кўра, фожиа тонгги 4-5 оралиғида юз берган. Аёл бир кун олдин ўғли ва қизи билан интернет ўйинлари хусусида гаплашганини айтган. Онанинг айтишича, ўғли интернет ўйинларини ўйнамаслигини билдириб, тезда ўз хонасига кириб кетган.
Бироқ ўғлининг хонасида саҳарлаб ёнган чироқни кўрган она ундан нега вақтли уйғонгани сабабини сўрашга кирганда, очиқ деразага кўзи тушган...
Қўшни аёлнинг сўзларига кўра, яқинда 15 ёшга тўлган бола яхши оиладан, тарбияли, ширинсухан бўлган. Ҳеч ким унинг нега бундай қилганини тушунмаяпти. Хабарда айтилишича, боланинг хонасидан топилган телефон кодланган бўлиб, уни ҳеч ким очолмаган.
Россиялик ота 17 яшар қизи ўзгалар топшириғини бажариб, ўз жонига қасд қилиши мумкинлигини хаёлига келтирмаганди.
— Эрталаб вақтли уйғондим. Қарасам, одатда кечроқ уйғонадиган қизим ҳам аллақачон уйғонган. “Қизим, ухлолмадингми”, десам, у “Тиббий кўрикдан ўтмоқчиман” деб, мени маҳкам қучиб, юзимдан ўпиб хайрлашди. “Кунинг яхши ўтсин! Кўрикдан сўнг режанг қандай”, деб сўрасам, “чарчадим, эҳтимол, ётиб ухларман”, деб уйдан чиқиб кетди. Бу унинг сўнгги сўзлари эканлигини хаёлимга ҳам келтирмабман, — дейди қизининг ўлимидан қаттиқ қайғуга ботган Эдуард Реджепов.
Красноярск вилоятидаги ўйинга кириб қолган Дима исмли боланинг мухбир саволларига жавоби барчани ларзага солди. “Нега бу ўйинни ўйнашни хоҳладинг” дея сўралганда, “Шунчаки ўйнаб кўрмоқчиман” жавобини бериб, ҳеч қандай топшириқ у учун қўрқинчли эмаслигини, ҳатто 50-топшириқ унга юклатилса ҳам буни тақдиридан деб билишини айтган. Маълум бўлишича, боланинг отаси уларни ташлаб бувисиникига кўчиб кетган, сўнг Дима ва онаси ҳам бошқа шаҳарга кўчиб ўтишган. Ўсмир билан ҳеч кимнинг иши бўлмаган ва у шу ўйин орқали барча муаммоларидан халос бўлмоқчилигини, ҳаётдан чарчагани учун шу ўйинга берилиб кетганини тан олган.
Интернет тармоғида бундай хатарли “ўлим гуруҳлари”ни ташкил этган россиялик Филипп Будейкин (ўзини “ўлим фариштаси” деб атаган) Россия ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари томонидан қўлга олинган бўлишига қарамай, бу каби бузғунчи ва қабиҳ ўйинлар виртуал маконда тарқаб улгурди. Эътироф этиш керакки, ўсмирларнинг онги-шуурини эгаллаб, уларнинг хатти-ҳаракатларини бошқариш орқали ўз жонига қасд қилишга чорловчи тармоқ ўйинлари ўарб мамлакатларида бунга қадар аллақачон кенг илдиз отиб улгурган.
Виртуал кенгликни назорат қилиш жуда қийин бўлиб, ота-оналар аксарият ҳолларда фарзандлари қайси сайтга киришини билишмайди ҳам. Масалан, сўнгги ойлар давомида “Кўк кит” ўйинига қизиқиш кучайди. Бола ёки ўсмир унда иштирок этишга рози бўлиши билан турли топшириқлар кела бошлайди. Аввалига улар оддий ва хавфсиздек туюлади.
Саҳар 4:20 да уйғониб, кўп қаватли уйнинг томига чиқиш ёки оёқларини пастга осилтирган кўйи томда ўтириш, поезд рельслари устида юриш каби ақлга сиғмас вазифаларнинг кундан-кунга “масъулияти” ортса ортадики, асло камайтирилмайди. Иштирокчи эса вазифаларни бажарганининг исботи сифатида суратга тушиб, гуруҳ бошқарувчисига кўрсатиши керак. Гуруҳ аъзоларидан шу каби турли топшириқларни бажариб, уни видеога олишлари ва гуруҳда намойиш қилишлари талаб этилади. Бу ўйинларда босқичма-босқич “топшириқлар” мураккаблаштириб борилади ва энг охирги топшириқ ўз жонига қасд қилиш билан тугайди.
Хўш, нега ёшлар бу каби тутуриқсиз топшириқларни бажаришмоқда? Биринчидан, турли виртуал ўйинларни ўйнаган ўсмир онгида ўйиндагидек қаҳрамони ўлиб яна қайта жанг майдонида тирилиб кетаверишига ишонч пайдо бўлади. Шу сабаб ҳам “Кўк кит” каби ўйинлар онгостига сингиб боргани сари ўйин иштирокчисини қайта тирилиш ишончи ҳам дадилликка, ҳам ўлимга бефарқ муносабатда бўлишга ундайди.
Иккинчидан, топшириқларни жўнатувчи шахслар махсус дастур орқали иштирокчининг IP манзилини аниқлаб, унинг уй манзилини билиб олишади ва шу орқали топшириқдан бош тортган ўсмирларни турли таҳдидлар билан қўрқитишади. “Мени кузатишаётган экан”, деб ўйлаган ўсмирлар қўрқувга тушиб, яқинларидан айрилишни истамай, ўзларини қурбон қилишади.
Руҳшуносларнинг фикрига кўра, бундай хатарли тармоқ ўйинларининг “манқурти”га айланаётган ёшларнинг аксарияти ижтимоий носоғлом муҳитда яшаётган болалар ҳисобланади. Мутахассислар “ўлим гуруҳлари”нинг домига тушган болаларнинг дўстлари ва дугоналарига қўшилмай қўйиши, кўпроқ ёлғиз юриши ёки аввал таниш бўлмаган мутлақо бегона шахслар билан алоқада бўлиши, оилада ҳам ўзини бегона каби четга тортиб, асосий вақтини интернетда ўтказиши ёки қаердалигини изоҳламаган ҳолда узоқ вақт йўқ бўлиб кетадиган одатлари пайдо бўлишини қайд этмоқдалар.
Россиядаги “Ота-оналарга кўмак берувчи гуруҳлар” ташкилоти ташаббускори Оксана Василишинанинг айтишича эса, бу ўйинга киришнинг асосий сабаби ўсмирларнинг кам таъминланган ёки барча нарсаси муҳайё оилаларда вояга етаётгани эмас, балки улар қизиқишларига қараб ҳаракат қилаётганларидир. Ўрганишлар натижасида, Россияда 27 секунд ичида ўйин иштирокчилари сони ўнтага кўпайган. Уларнинг ўн икки мингга яқини Красноярск ҳудудига тўғри келади. Энг ачинарлиси шуки, ота-онаси бор минглаб ёшлар ҳам бу ўйин тузоғига илинган. Бизда фақатгина кам таъминланган ёки ҳаётдан қийналаётган болалар ўйиннинг аҳмоқона топшириқларини бажаришяпти деган қараш шаклланди. Лекин юқорида айтиб ўтганимдек, барча нарсаси муҳайё, ҳатто мактабда аъло баҳоларга ўқиётган тарбияли болалар ҳам афсуски, кўпчиликни ташкил этаяпти. Асосий муаммо — ўсмирларнинг қизиқишларида, сабаби улар ўтиш даврида ўзича қаҳрамон бўлишни, катта ҳаётга тезроқ қадам қўйиб, атрофидагилар у билан ҳисоблашишларини, унинг фикрлари ҳам оилада биринчилардан бўлиб тингланиши исташади. Айниқса, тақиқланган маълумотларга қўпроқ қизиқиш билдириб, алалоқибат виртуал кенгликдаги қотиллар қўлига тушишади.
Катталар ва ўсмирларга турли руҳий зарбалар билан курашишга ёрдам берган гештальт-терапевт Галина Фильеванинг фикрича, ўз жонига қасд қилишларнинг асосий сабаби — “ўлим гуруҳлари”да эмас, балки дўст-ўртоқлари билан муомалада ёки оиладаги масалаларда. Ишонган тоғи йўқ, ўзини ҳолсиз ва ёлғиз ҳис қилган ўсмирлар бошқаларнинг таъсирига тушиб қолиши мумкин. Оиласида аҳвол кўнгилдагидек бўлмаслиги ёки мактабда ким биландир уришган, жанжаллашган бўлиши мумкин. Ўсмир бу муаммолардан халос бўлиш учун қандайдир жой ва мавзу қидира бошлайди.
Хўш, бу каби гуруҳлар, уларни парда ортидан бошқараётган қонли қўллардан фарзандларимизни қандай асраймиз? Бу савол бугунги кунда биз қатори кўплаб бошқа мамлакатлар аҳолисини, айниқса, ота-оналарни ташвишлантираётгани рост.
Психологларнинг фикрича, ўсмирнинг ишончига кириш учун уларда хавфсизлик ва барқарорлик ҳиссини уйғотиш керак. Қуруқ сўз билан бунга эришиб бўлмайди, албатта. Амалдаги хатти-ҳаракатлар билан ота-она ҳар қандай қийин вазиятда ҳам фарзанди томонида эканлигини исботлаши лозим. Болани нотўғри иш қилганда ҳам эшитиб, тушунишга ҳаракат қилиш ва шу йўл орқали у томонда эканлигингизни ҳис қилдиришингиз керак.
Қисқа қилиб айтганда, боласи билан дўст тутина олган ота-онагина ўсмирнинг ички кечинмаларини тушуна олади. Агар бола паришон кўринса, хомуш бўлиб қолса, ҳеч нарса айтгиси келмай, хатти-ҳаракатларида сустлик аломатлари сезилса, дарҳол уни қийнаётган муаммо хусусида гаплашиб олиш, жанжал билан, дўқ-пўписа билан эмас, хотиржамлик ва кўнглига йўл топиш билан муаммоларни бартараф этиш лозим.
Гўзал МАЛИКОВА, журналист

Бошка Маълумотлар

01 янв 1970
Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлигида матбуот анжумани бўлиб ўтди....
01 янв 1970
Айтинг-чи, фуқароларнинг хонадонларига янги ҳисоблагичлар кимнинг ҳисобидан ўрнатилади?...
01 янв 1970
Бугунги кунда одам савдоси жинояти дунё жамоатчилигини, ҳар бир давлатни ташвишлантириб келаётган муаммолардан бири саналади....
01 янв 1970
Умумтаълим мактаблари ва касб-ҳунар коллежлари, ёшларни талабаликка ва мустақил ҳаётга тайёрлайдиган ўқув даргоҳлари саналади. ...